سامانههای اطفای حریق، مجموعهای از تجهیزات و سیستمها هستند که برای تشخیص، کنترل و خاموش کردن آتشسوزی در ساختمانها و اماکن مختلف طراحی میشوند. این سامانهها نقش حیاتی در حفظ جان و مال افراد در برابر خطرات حریق ایفا میکنند.
تعریف سامانه های اطفای حریق
سامانههای اطفای حریق، مجموعهای از تجهیزات و سیستمهای طراحیشده برای شناسایی، کنترل و خاموش کردن آتشسوزیها در ساختمانها و محیطهای مختلف هستند. هدف اصلی این سامانهها، حفاظت از جان انسانها و داراییها در برابر خطرات حریق است.
این سامانهها با استفاده از روشهای مختلف، از جمله پاشش آب، فوم، گاز یا مواد شیمیایی، به مقابله با آتش میپردازند. سامانههای اطفای حریق میتوانند به دو دسته کلی تقسیم شوند:
سامانههای اطفای حریق دستی
این سامانهها شامل تجهیزاتی مانند خاموشکنندههای دستی، جعبههای آتشنشانی و قرقرههای آتشنشانی هستند که توسط افراد بهصورت دستی فعال میشوند.
سامانههای اطفای حریق خودکار
این سامانهها بهطور خودکار در صورت تشخیص حریق فعال میشوند و شامل سیستمهایی مانند اسپرینکلرها، سامانههای اطفای حریق گازی و سامانههای اطفای حریق فوم هستند.
عملکرد سامانههای اطفای
عملکرد سامانههای اطفای حریق بر پایه حذف یکی یا چند عامل مؤثر در ایجاد و گسترش حریق استوار است. این عوامل عبارتند از:
حرارت
اکسیژن
ماده سوختنی
زنجیره واکنشهای شیمیایی
با حذف یا کاهش این عوامل، سامانههای اطفای حریق میتوانند آتش را مهار و خاموش کنند.
بهطور خلاصه، سامانههای اطفای حریق نقش حیاتی در افزایش ایمنی و کاهش خسارات ناشی از حریق دارند. این سامانهها با استفاده از تکنولوژیهای پیشرفته و مواد خاموشکننده مؤثر، به مقابله با آتش میپردازند و از جان و مال افراد محافظت میکنند.
اجزای سامانه های اطفای حریق
سیستمهای اطفای حریق مجموعهای از تجهیزات و فناوریها هستند که برای تشخیص، اعلام و خاموش کردن آتش طراحی شدهاند. این سیستمها نقش حیاتی در حفظ جان و مال افراد در برابر حریق دارند. اجزای اصلی یک سیستم اطفای حریق عبارتند از:
1. سیستمهای تشخیص حریق:
دتکتورها:
دتکتورهای دود: این دتکتورها دود ناشی از حریق را تشخیص میدهند.
دتکتورهای حرارتی: این دتکتورها افزایش دما ناشی از حریق را تشخیص میدهند.
دتکتورهای شعله: این دتکتورها نور فرابنفش یا فروسرخ ناشی از شعله را تشخیص میدهند.
دتکتورهای گاز: این دتکتورها گاز های ناشی از حریق را تشخیص میدهند.
شستیهای اعلام حریق: این شستیها به افراد امکان میدهند در صورت مشاهده حریق، به صورت دستی سیستم اعلام حریق را فعال کنند.
پنل کنترل مرکزی: این پنل مغز سیستم اطفای حریق است و وظیفه دریافت و پردازش اطلاعات از دتکتورها و شستیها را بر عهده دارد.
2. سیستمهای اعلام حریق:
آژیرها و فلاشرها: این تجهیزات با ایجاد صدا و نور، افراد حاضر در ساختمان را از وقوع حریق آگاه میکنند.
سیستمهای اعلام صوتی: این سیستمها پیامهای صوتی را برای هدایت افراد به سمت خروجیهای اضطراری پخش میکنند.
3. سیستمهای اطفای حریق:
اسپرینکلرها: این سیستمها با پاشش آب، حریق را خاموش میکنند.
سیستمهای اطفای گازی: این سیستمها با استفاده از گازهای خاموشکننده، حریق را خفه میکنند.
سیستمهای اطفای فوم: این سیستمها با پاشش فوم، حریق را خفه میکنند.
کپسولهای آتشنشانی: این کپسولها به افراد امکان میدهند به صورت دستی حریقهای کوچک را خاموش کنند.
سیستم های مه پاش: این سیستم ها با پاشیدن آب به صورت مه، حریق را خاموش میکنند.
4. سایر اجزا:
لوله ها و اتصالات: برای انتقال آب، گاز یا فوم به محل حریق.
شیرآلات: برای کنترل جریان آب، گاز یا فوم.
مخازن ذخیره: برای ذخیره آب یا مواد خاموش کننده.
پمپ ها: برای افزایش فشار آب در سیستم های اسپرینکلر.
سیستمهای تهویه: این سیستمها با کنترل جریان هوا، از گسترش دود و حریق جلوگیری میکنند.
سیستم برق اضطراری: این سیستم در صورت قطع برق، عملکرد سیستم اطفای حریق را تضمین میکند.
انتخاب نوع سیستم اطفای حریق مناسب، بستگی به نوع ساختمان، نوع حریقهای احتمالی و بودجه موجود دارد.
انواع سامانههای اطفای حریق
سامانههای اطفای حریق دستی
شامل خاموشکنندههای دستی، جعبههای آتشنشانی و قرقرههای آتشنشانی است.
برای خاموش کردن آتشسوزیهای کوچک و در مراحل اولیه کاربرد دارند.
سامانههای اطفای حریق خودکار
شامل سیستمهای اسپرینکلر، سامانههای اطفای حریق گازی و سامانههای اطفای حریق فوم است.
به طور خودکار در صورت تشخیص حریق فعال میشوند و برای خاموش کردن آتشسوزیهای بزرگتر و پیچیدهتر کاربرد دارند.
ضوابط کلی سامانههای اطفای حریق
استانداردها و مقررات سامانه های اطفا حریق
استانداردها و مقررات سامانه های اطفای حریق برای اطمینان از عملکرد صحیح و ایمن این سیستمها در هنگام وقوع حریق، از اهمیت بالایی برخوردارند. این استانداردها و مقررات، الزامات مربوط به طراحی، نصب، اجرا، بازرسی، آزمایش و نگهداری سیستمهای اطفای حریق را مشخص میکنند.
طراحی، نصب و نگهداری سامانههای اطفای حریق باید مطابق با استانداردهای ملی و بینالمللی مانند NFPA و مقررات محلی آتشنشانی انجام شود.
رعایت این استانداردها و مقررات، ایمنی و کارایی سامانهها را تضمین میکند.
استانداردهای بینالمللی:
NFPA (انجمن ملی حفاظت از حریق):
NFPA 13: استاندارد نصب سیستمهای اسپرینکلر
NFPA 72: استاندارد کدهای ملی اعلام حریق و سیگنالینگ
NFPA 10: استاندارد کپسول های آتش نشانی قابل حمل
ISO (سازمان بینالمللی استانداردسازی):
ISO 6182: تجهیزات حفاظت از حریق – سیستمهای اسپرینکلر خودکار
LPCB (هیئت تأیید خسارت پیشگیری):
این استانداردها در بخش های آتش نشانی و امنیتی در سراسر جهان شناخته شده و اعمال می شود.
استانداردهای ملی ایران:
سازمان استاندارد ملی ایران (ISIRI): این سازمان مسئول تدوین و انتشار استانداردهای ملی در ایران است. استانداردهای ملی مرتبط با سیستمهای اطفای حریق، الزامات خاصی را برای طراحی، نصب و نگهداری این سیستمها در ایران تعیین میکنند.
سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی: این سازمان نیز مقررات و دستورالعملهای خاصی را برای سیستمهای اطفای حریق در ساختمانها و اماکن مختلف تدوین و اجرا میکند.
مقررات ملی ساختمان: مبحث سوم مقررات ملی ساختمان در ایران به حفاظت ساختمانها در برابر حریق اختصاص دارد و الزامات مربوط به سیستمهای اطفای حریق را نیز در بر میگیرد.
مهمترین جنبههای استانداردها و مقررات:
نوع کاربری ساختمان: الزامات سیستمهای اطفای حریق بسته به نوع کاربری ساختمان (مسکونی، تجاری، صنعتی و غیره) متفاوت است.
نوع و حجم مواد قابل اشتعال: نوع و حجم مواد قابل اشتعال موجود در ساختمان، تعیینکننده نوع سیستم اطفای حریق مورد نیاز است.
ارتفاع و مساحت ساختمان: ارتفاع و مساحت ساختمان نیز در تعیین الزامات سیستمهای اطفای حریق مؤثر است.
الزامات نصب و اجرا: استانداردها و مقررات، الزامات مربوط به نصب و اجرای صحیح سیستمهای اطفای حریق را مشخص میکنند.
بازرسی و نگهداری: بازرسی و نگهداری دورهای سیستمهای اطفای حریق برای اطمینان از عملکرد صحیح آنها در هنگام وقوع حریق ضروری است. استانداردها و مقررات، الزامات مربوط به بازرسی و نگهداری این سیستمها را نیز تعیین میکنند.
الزامات مربوط به مواد و تجهیزات: استانداردها و مقررات، الزامات مربوط به کیفیت و مشخصات فنی مواد و تجهیزات مورد استفاده در سیستمهای اطفای حریق را مشخص میکنند.
نکات مهم:
رعایت استانداردها و مقررات سامانه های اطفای حریق، نقش حیاتی در حفظ ایمنی ساختمانها و اماکن مختلف ایفا میکند.
برای طراحی، نصب و نگهداری سیستمهای اطفای حریق، باید از متخصصان مجرب و دارای صلاحیت استفاده شود.
همواره آخرین نسخه از استانداردهای ملی و بین المللی را برای طراحی و اجرای سیستم ها مورد استفاده قرار دهید.
با رعایت استانداردها و مقررات مربوطه، میتوان از عملکرد صحیح و مؤثر سیستمهای اطفای حریق در هنگام وقوع حریق اطمینان حاصل کرد و از خسارات جانی و مالی جلوگیری نمود.
نوع و کاربرد:
نوع سامانه اطفای حریق مورد استفاده، باید با توجه به نوع کاربری ساختمان، نوع مواد قابل اشتعال موجود و میزان خطر حریق تعیین شود.
برای مثال، در ساختمانهای مسکونی، استفاده از خاموشکنندههای دستی و سیستمهای اسپرینکلر مناسب است، در حالی که در مراکز داده، استفاده از سامانههای اطفای حریق گازی توصیه میشود.
طراحی و نصب:
طراحی سامانههای اطفای حریق باید توسط افراد متخصص و دارای صلاحیت انجام شود.
نصب سامانهها نیز باید توسط افراد مجرب و با رعایت دستورالعملهای سازنده انجام شود.
جانمایی مناسب تجهیزات، لولهکشی صحیح و اتصال مناسب اجزا، از عوامل مهم در کارایی سامانهها هستند.
نگهداری و بازرسی:
سامانههای اطفای حریق باید به طور دورهای و منظم بازرسی و نگهداری شوند.
بازرسیها شامل بررسی وضعیت ظاهری تجهیزات، آزمایش عملکرد سامانهها و شارژ مجدد خاموشکنندهها است.
نگهداری مناسب، عمر مفید سامانهها را افزایش میدهد و از عملکرد صحیح آنها در مواقع اضطراری اطمینان حاصل میکند.
آموزش:
افراد حاضر در ساختمان باید آموزشهای لازم را در زمینه استفاده از سامانههای اطفای حریق دریافت کنند.
آموزش شامل نحوه استفاده از خاموشکنندههای دستی، نحوه تخلیه اضطراری و نحوه عملکرد سامانههای خودکار است.
ضوابط اختصاصی سامانههای اطفای حریق
سامانههای اسپرینکلر
فاصله مناسب بین اسپرینکلرها، انتخاب نوع اسپرینکلر مناسب با توجه به نوع حریق، فشار و دبی مناسب آب، از جمله ضوابط مهم در طراحی و نصب این سامانهها هستند.
ضوابط NFPA برای سامانههای اسپرینکلر
ستاندارد NFPA 13، که توسط انجمن ملی حفاظت از حریق (NFPA) تدوین شده است، یک مرجع جامع و معتبر در زمینه طراحی، نصب و نگهداری سیستمهای اسپرینکلر آتشنشانی است. این استاندارد به طور گسترده در سراسر جهان مورد استفاده قرار میگیرد و به عنوان یک راهنمای اساسی برای اطمینان از عملکرد مؤثر سیستمهای اسپرینکلر در هنگام وقوع حریق شناخته میشود.
اهمیت NFPA 13:
حفاظت از جان و مال: هدف اصلی NFPA 13، ارائه یک سطح قابل قبول از حفاظت در برابر حریق برای ساکنان و اموال است.
استانداردسازی: این استاندارد، الزامات و دستورالعملهای یکسانی را برای طراحی و نصب سیستمهای اسپرینکلر ارائه میدهد، که منجر به افزایش کیفیت و قابلیت اطمینان این سیستمها میشود.
بهروزرسانی مداوم: NFPA 13 به طور مرتب توسط کارشناسان و متخصصان حوزه حریق مورد بازنگری و بهروزرسانی قرار میگیرد تا با آخرین فناوریها و دانش علمی همگام شود.
مهمترین جنبههای NFPA 13:
طبقهبندی خطرات: NFPA 13، خطرات حریق را بر اساس نوع و میزان مواد قابل اشتعال به دستههای مختلفی تقسیم میکند. این طبقهبندی، مبنای طراحی سیستمهای اسپرینکلر را تعیین میکند.
طراحی سیستم: این استاندارد، الزامات مربوط به طراحی سیستمهای اسپرینکلر از جمله نوع اسپرینکلرها، چیدمان لولهها، فشار و دبی آب مورد نیاز را مشخص میکند.
نصب و اجرا: NFPA 13، دستورالعملهای دقیقی را برای نصب و اجرای صحیح سیستمهای اسپرینکلر ارائه میدهد، که شامل الزامات مربوط به لولهکشی، اتصالات، و نصب اسپرینکلرها میشود.
بازرسی و آزمایش: این استاندارد، الزامات مربوط به بازرسی و آزمایش دورهای سیستمهای اسپرینکلر را مشخص میکند تا از عملکرد صحیح آنها در هنگام وقوع حریق اطمینان حاصل شود.
نگهداری: NFPA 13، دستورالعملهای مربوط به نگهداری سیستمهای اسپرینکلر را ارائه میدهد تا عمر مفید و عملکرد مؤثر آنها حفظ شود.
نکات کلیدی:
NFPA 13 یک استاندارد پیچیده و جامع است که نیاز به تخصص و دانش فنی دارد.
برای طراحی، نصب و نگهداری سیستمهای اسپرینکلر، باید از متخصصان مجرب و دارای صلاحیت استفاده شود.
رعایت NFPA 13، نقش حیاتی در حفظ ایمنی ساختمانها و اماکن مختلف ایفا میکند.
با رعایت دقیق الزامات NFPA 13، میتوان از عملکرد صحیح و مؤثر سیستمهای اسپرینکلر در هنگام وقوع حریق اطمینان حاصل کرد و از خسارات جانی و مالی جلوگیری نمود.
سامانههای اطفای حریق گازی
انتخاب نوع گاز مناسب با توجه به نوع حریق، طراحی مناسب سیستم لولهکشی و نازلها، و اطمینان از تهویه مناسب پس از تخلیه گاز، از جمله ضوابط مهم در طراحی و نصب این سامانهها هستند.
ضوابط NFPA برای سامانه های اطفا حریق گازی
استانداردهای NFPA (انجمن ملی حفاظت از حریق) نقش حیاتی در طراحی، نصب و نگهداری سیستمهای اطفای حریق گازی ایفا میکنند. این استانداردها، ایمنی و کارایی این سیستمها را در هنگام وقوع حریق تضمین میکنند.
مهمترین استاندارد NFPA مرتبط با سیستمهای اطفای حریق گازی، استاندارد NFPA 2001 است.
NFPA 2001: سیستمهای اطفای حریق با عوامل اطفای تمیز
این استاندارد به طور خاص به سیستمهای اطفای حریق گازی با عوامل اطفای تمیز (Clean Agent Fire Extinguishing Systems) میپردازد. عوامل اطفای تمیز، گازهایی هستند که پس از تخلیه، هیچ اثری از خود باقی نمیگذارند و برای محیط زیست و تجهیزات الکترونیکی حساس، ایمن هستند.
مهمترین جنبههای NFPA 2001:
انواع عوامل اطفای تمیز: این استاندارد، انواع عوامل اطفای تمیز مورد تأیید را مشخص میکند، از جمله گازهای بیاثر (مانند آرگون و نیتروژن) و عوامل شیمیایی (مانند FK-5-1-12).
طراحی سیستم: NFPA 2001، الزامات مربوط به طراحی سیستمهای اطفای حریق گازی را مشخص میکند، از جمله محاسبه میزان گاز مورد نیاز، طراحی شبکه لولهکشی و انتخاب نازلهای مناسب.
نصب و اجرا: این استاندارد، دستورالعملهای دقیقی را برای نصب و اجرای صحیح سیستمهای اطفای حریق گازی ارائه میدهد، که شامل الزامات مربوط به لولهکشی، اتصالات، و نصب نازلها میشود.
آزمایش و بازرسی: NFPA 2001، الزامات مربوط به آزمایش و بازرسی دورهای سیستمهای اطفای حریق گازی را مشخص میکند تا از عملکرد صحیح آنها در هنگام وقوع حریق اطمینان حاصل شود.
نگهداری: این استاندارد، دستورالعملهای مربوط به نگهداری سیستمهای اطفای حریق گازی را ارائه میدهد تا عمر مفید و عملکرد مؤثر آنها حفظ شود.
ایمنی پرسنل: NFPA 2001، الزامات مربوط به ایمنی پرسنل در هنگام تخلیه گازهای اطفای حریق را مشخص میکند، از جمله الزامات مربوط به تهویه مناسب و آموزش پرسنل.
سایر استانداردهای مرتبط NFPA:
علاوه بر NFPA 2001، استانداردهای دیگری از NFPA نیز ممکن است در طراحی و نصب سیستمهای اطفای حریق گازی مورد استفاده قرار گیرند، از جمله:
NFPA 72: کد ملی اعلام حریق و سیگنالینگ: این استاندارد، الزامات مربوط به سیستمهای اعلام حریق را مشخص میکند، که برای فعالسازی سیستمهای اطفای حریق گازی ضروری هستند.
NFPA 12: سیستمهای اطفای حریق دیاکسید کربن: اگرچه دیاکسید کربن یک عامل اطفای تمیز محسوب نمیشود، اما در برخی کاربردها مورد استفاده قرار میگیرد و NFPA 12 الزامات مربوط به آن را مشخص میکند.
نکات کلیدی:
رعایت استانداردهای NFPA، بهویژه NFPA 2001، برای اطمینان از ایمنی و کارایی سیستمهای اطفای حریق گازی ضروری است.
برای طراحی، نصب و نگهداری سیستمهای اطفای حریق گازی، باید از متخصصان مجرب و دارای صلاحیت استفاده شود.
همواره آخرین نسخه از استاندارد های NFPA را برای طراحی و اجرای سیستم ها مورد استفاده قرار دهید.
با رعایت دقیق الزامات NFPA، میتوان از عملکرد صحیح و مؤثر سیستمهای اطفای حریق گازی در هنگام وقوع حریق اطمینان حاصل کرد و از خسارات جانی و مالی جلوگیری نمود.
سامانههای اطفای حریق فوم
انتخاب نوع فوم مناسب با توجه به نوع حریق، طراحی مناسب سیستم لولهکشی و نازلها، و اطمینان از تأمین آب و فوم کافی، از جمله ضوابط مهم در طراحی و نصب این سامانهها هستند.
ضوابط NFPA برای سامانههای اطفای حریق فوم
ستانداردهای NFPA (انجمن ملی حفاظت از حریق) نقش مهمی در طراحی، نصب و نگهداری سیستمهای اطفای حریق فوم ایفا میکنند. این استانداردها، ایمنی و کارایی این سیستمها را در هنگام وقوع حریق تضمین میکنند.
مهمترین استانداردهای NFPA مرتبط با سیستمهای اطفای حریق فوم عبارتند از:
NFPA 11: استاندارد فوم با انبساط کم، متوسط و زیاد:
این استاندارد، الزامات مربوط به طراحی، نصب، بهرهبرداری، آزمایش و نگهداری سیستمهای اطفای حریق فوم را مشخص میکند.
NFPA 11، انواع فومهای اطفای حریق، نحوه انتخاب فوم مناسب برای انواع حریقها، و الزامات مربوط به تجهیزات و اجزای سیستمهای فوم را پوشش میدهد.
NFPA 16: استاندارد نصب سیستمهای اسپرینکلر فوم-آب و اسپری فوم-آب:
این استاندارد، الزامات مربوط به طراحی، نصب و نگهداری سیستمهای اسپرینکلر فوم-آب و اسپری فوم-آب را مشخص میکند.
این استاندارد در مورد سیستم هایی که ترکیب آب و فوم را برای خاموش کردن آتش استفاده میکنند، صحبت می کند.
NFPA 30: مایعات قابل اشتعال و احتراق:
این استاندارد، دستورالعملهایی را برای ذخیرهسازی، جابجایی و استفاده از مایعات قابل اشتعال و احتراق ارائه میدهد.
این استاندارد شامل الزامات حفاظت در برابر آتش، از جمله استفاده از سیستمهای اطفای حریق فوم در کاربردهای خاص است.
مهمترین جنبههای استانداردهای NFPA برای سیستمهای اطفای حریق فوم:
طبقهبندی خطرات: NFPA، خطرات حریق را بر اساس نوع و میزان مواد قابل اشتعال به دستههای مختلفی تقسیم میکند. این طبقهبندی، مبنای طراحی سیستمهای اطفای حریق فوم را تعیین میکند.
انتخاب نوع فوم: استانداردهای NFPA، انواع فومهای اطفای حریق را بر اساس کاربرد و نوع حریق طبقهبندی میکنند.
طراحی سیستم: NFPA، الزامات مربوط به طراحی سیستمهای اطفای حریق فوم را مشخص میکند، از جمله محاسبه میزان فوم مورد نیاز، طراحی شبکه لولهکشی و انتخاب نازلهای مناسب.
نصب و اجرا: این استانداردها، دستورالعملهای دقیقی را برای نصب و اجرای صحیح سیستمهای اطفای حریق فوم ارائه میدهند، که شامل الزامات مربوط به لولهکشی، اتصالات، و نصب نازلها میشود.
آزمایش و بازرسی: NFPA، الزامات مربوط به آزمایش و بازرسی دورهای سیستمهای اطفای حریق فوم را مشخص میکند تا از عملکرد صحیح آنها در هنگام وقوع حریق اطمینان حاصل شود.
نگهداری: این استانداردها، دستورالعملهای مربوط به نگهداری سیستمهای اطفای حریق فوم را ارائه میدهند تا عمر مفید و عملکرد مؤثر آنها حفظ شود.
نکات کلیدی:
رعایت استانداردهای NFPA، بهویژه NFPA 11 و NFPA 16، برای اطمینان از ایمنی و کارایی سیستمهای اطفای حریق فوم ضروری است.
برای طراحی، نصب و نگهداری سیستمهای اطفای حریق فوم، باید از متخصصان مجرب و دارای صلاحیت استفاده شود.
همواره آخرین نسخه از استانداردهای NFPA را برای طراحی و اجرای سیستمها مورد استفاده قرار دهید.
با رعایت دقیق الزامات NFPA، میتوان از عملکرد صحیح و مؤثر سیستمهای اطفای حریق فوم در هنگام وقوع حریق اطمینان حاصل کرد و از خسارات جانی و مالی جلوگیری نمود.
نکات تکمیلی:
در طراحی سامانههای اطفای حریق، باید به دسترسی آسان نیروهای آتشنشانی به تجهیزات و سامانهها توجه شود.
در ساختمانهای بلند و پیچیده، استفاده از سامانههای اعلام حریق و سامانههای کنترل دود در کنار سامانههای اطفای حریق، ضروری است.
رعایت ضوابط و استانداردهای مربوط به سامانههای اطفای حریق، نقش مهمی در کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از حریق دارد.