رفتارشناسی حریق و آتش به معنای شناخت حریق و نحوه رشد و گسترش آن در شرایط مختلف می باشد. مانند حریق در فضای باز یا حریق در فضای بسته، مساحت محیط آتش سوزی، مواد قابل حریق موجود در محیط ، میزان افزایش یا ثبات دمای حریق و…

 

تعریف رفتارشناسی حریق

شناخت رفتار آتش یا حریق در شرایط مختلف فیزیکی و شیمیایی، را رفتارشناسی حریق می گویند. که پایه و اساس علم و دانش آتش نشانی است. روش های مختلف خاموش کردن و مهار آتش را تدوین می کند، مواد قابل اشتعال و خاموش کننده های مناسب آن ها را دسته بندی می کند.

 

رفتارشناسی حریق چرا اهمیت دارد؟

این علم می تواند خطرات برخورد با حریق و آتش سوزی، مانند میزان افزایش دما یا احتمال انفجار و زبانه کشیدن و مسیر گسترش آتش را به شما شناسانده و براساس آن شما بتوانید روش های مهار آتش بر اساس شرایط و خاموش کننده های در دسترس بررسی کنید. میزان تاثیر هرکدام از خاموش کننده ها و سرعت عمل انواع کپسول آتش نشانی یا سیستم اطفا حریق اتومات (اسپرینکلر ها) هم با داشتن علم کافی نسبت به شرایط به دست می آید.

می توان گفت رفتارشناسی حریق مبنای اصول مقابله با حریق و آتش نشانی است.

 

مقدمه ای بر رفتار شناسی حریق

 

همانطور که می دانید هر آتش سوزی نیاز به سه عامل یا عنصر اصلی دارد. سوخت، اکسیژن و گرما. این سه عنصر که از آن ها به عنوان مثلث آتش نام برده می شود، اهمیت زیادی در پیشگیری و یا مقابله با حریق دارند. زیرا حذف هرکدام از اضلاع مثلث آتش مساوی است با خاموش شدن و مهار آن.

زنجیره های شیمیایی هم در گسترش ، افزایش دما و تداوم حریق موثر می باشند. منظور ما واکنش های شیمیایی است که یا به علت آتش سوزی رخ می دهند و یا عامل شروع آتش سوزی هستند. این زنجیره های واکنش شیمیایی می تواند به تقویت اضلاع مثلث آتش کمک کند. یعنی سوخت، اکسیژن و گرمای مورد نیاز برای شروع یا ادامه آتش سوزی را مهیا نماید. از این رو گاها این زنجیره های شیمیایی را ضلع چهارم یا عنصر چهارم نیز می نامند.

بر همین اساس برای شناخت رفتار حریق باید قواعد فیزیکی و شیمیایی آن را به طور کامل شناخت. تا بتوان با پیش بینی میزان حرارت، مسیر حرکت آتش، میزان سوخت موجود در محیط، رفتار آتش حاصل از مواد قابل اشتعال موجود در محیط و… اقدام به اطفا حریق نمود.

 

ارتباط روش های اطفا حریق و رفتارشناسی حریق

تمامی روش های اطفا حریق با شناخت رفتار حریق تدوین شده اند. به این معنا که در آن ها یا هدف کاهش دما است یا کاهش اکسیژن و یا قطع جریان سوخت رسانی به آتش.

البته رفتار شناسی حریق تنها در روش های آتش نشانی کاربرد ندارد بلکه در کوره های صنعتی و معمولی، آزمایشگاه ها، ذوب فلزات، تولید مواد شیمیایی و صنایعی که از سوزاندن سوخت برای تولید انرژی استفاده می کنند نیز کاربرد دارد.

 

انواع سوخت و ماده سوختنی یا قابل اشتعال

 

مواد قابل اشتعال، موادی هستند که به راحتی و در شرایط مساعد می سوزند و می توانند در هر سه نوع ماده یعنی جامدات، مایعات و گاز ها یافت شوند. مانند گاز متان، هیدروژن سولفید، هیدروژن، چوب ، کاغذ، مقوا، نقت، روغن و…

گاز های قابل اشتعال سرعت و شدت سوخت بالایی دارند و در صورتی که نشتی و تجمع گاز در محیطی اتفاق بیفتد، حریق جای خود را به انفجار می دهد.

میزان اشتعال پذیری انواع جامدات، با تغییر مساحت سطح تغییر می کند. یعنی افزایش مساحت مساوی است با افزایش احتمال حریق. مثال بارز آن اشتعال پذیری بیشتر خرده های چوب نسبت به الوار ها و درختان است.

مایعات قابل اشتعال، معمولا فرار بوده و همچنین می توانند بر روی سطوح جریان پیدا کنند. همچنین در مورد مایعات نیز افزایش سطح مایع در مجاورت اکسیژن احتمال آتش سوزی را افزایش میدهد.

 

عامل دما در آتش سوزی

بدون افزایش دما و حرارت هیچ حریقی شروع نمی شود. از این رو یکی از مسائلی که محققان و دانشمندان بررسی می کنند عوامل افزایش دهنده دما و یا جرقه جهت شروع آتش سوزی است. مانند اصطکاک، واکنش های شیمیایی دو ماده، جریان الکتریکی و …

 

واکنش های شیمیایی نیز می توانند عامل حریق باشند.

واکنش های زنجیره ای شیمیایی نیز می توانند عامل حریق باشند خصوصا اگر در آن ها افزایش دما یا تولید عامل سوختنی رخ دهد و در محیطشان اکسیژن نیز باشد. همچنین واکنش های شیمیایی می تواند باعث ادامه دار بودن و گسترش حریق گردد.

واکنش های شیمیایی حرارت زا بیشتر از واکنش های شیمیایی که گرمای محیط را مصرف می کنند، عامل حریق هستند.

 

********************************************************************************