خاموش کننده پرتابل آتش نشانی ، دستگاه های قابل حملی هستند که برای اطفای حریق های کوچک در مراحل اولیه طراحی شده اند. این تجهیزات معمولاً شامل یک سیلندر تحت فشار حاوی ماده اطفایی -مانند آب، فوم، پودر خشک، دی اکسید کربن یا مواد شیمیایی- هستند که توسط یک نفر قابل حمل و استفاده اند. بر اساس استانداردهای بین المللی، مانند NFPA 10، خاموش کننده های پرتابل معمولاً وزنی بین 1 تا 14 کیلوگرم دارند و برای استفاده در محیط های مختلف، از منازل تا صنایع، مناسب هستند. خاموش کننده های با وزن بالاتر -بیش از 14 کیلوگرم- اغلب به صورت چرخ دار طراحی می شوند تا حمل آن ها آسان تر باشد.
خاموش کننده های پرتابل برای حریق هایی مناسب اند که هنوز به مرحله غیرقابل کنترل نرسیده اند و نباید در شرایط خطرناک -مانند حریق های گسترده یا محیط های پر از دود- استفاده شوند، زیرا این موارد نیازمند تجهیزات حرفه ای و مداخله آتش نشانان است.
انواع خاموش کننده های پرتابل و کاربردها
خاموش کننده های پرتابل بر اساس نوع ماده اطفایی و کلاس حریق -طبقه بندی شده بر اساس استانداردهای بین المللی مانند NFPA یا EN- به دسته های زیر تقسیم می شوند:
-
خاموش کننده های آبی آتش نشانی -Water-Based-
مناسب برای حریق های کلاس A -مواد جامد قابل اشتعال مانند چوب، کاغذ، پارچه- است. ماده اطفایی در این خاموش کننده ها آب یا آب با افزودنی های خاص -مانند مواد ضد یخ یا مرطوب کننده- است. و روش کار آن به این صورت است که با خنک کردن آتش -حذف ضلع حرارت از مثلث آتش- عمل می کند. نازل را به سمت پایه آتش نشانه گرفته، اهرم را فشار دهید و با حرکت جارویی -از یک سمت به سمت دیگر- ماده اطفایی را پخش کنید.
هشدار: استفاده از این خاموش کننده ها برای حریق های الکتریکی -کلاس E- یا مایعات قابل اشتعال -کلاس B- خطرناک است، زیرا ممکن است باعث برق گرفتگی یا گسترش حریق شود.
استانداردها: باید مطابق با استاندارد NFPA 10 یا EN 3-7 طراحی و آزمایش شوند. برخی مدل ها با برچسب “تأییدشده برای آزمایش دی الکتریک 35 کیلوولت” برای تجهیزات الکتریکی ایمن هستند.
-
خاموش کننده های فوم -Foam- کپسول های خاموش کننده آتش نشانی فوم
کاربرد: مناسب برای حریق های کلاس A و B -مایعات قابل اشتعال مانند بنزین، روغن-.
ماده اطفایی: فوم -ترکیبی از آب و عامل کف ساز- که لایه ای روی سطح آتش ایجاد می کند.
روش کار: فوم با ایجاد مانع بین سوخت و اکسیژن -خفه کردن آتش- و خنک کردن سطح عمل می کند. نازل را به سمت پایه آتش نشانه گرفته و با حرکات جارویی فوم را پخش کنید.
هشدار: برای حریق های الکتریکی -کلاس E- مناسب نیست، مگر اینکه به طور خاص تأیید شده باشد.
استانداردها: باید با استاندارد EN 3-7 یا NFPA 10 سازگار باشد. فاصله پرتاب معمولاً 2 تا 4 متر است.
-
خاموش کننده های پودر خشک -Dry Powder- کپسول آتش نشانی پودر خشک
کاربرد: مناسب برای حریق های کلاس A، B، C -گازهای قابل اشتعال- و گاهی E -الکتریکی-.
ماده اطفایی: پودر شیمیایی -مانند بی کربنات سدیم یا فسفات آمونیوم- که با قطع واکنش شیمیایی آتش عمل می کند.
روش کار: نازل را به سمت پایه آتش نشانه گرفته، اهرم را فشار دهید و پودر را با حرکات جارویی پخش کنید. پودر با ایجاد مانع بین سوخت و اکسیژن و قطع زنجیره شیمیایی حریق را خاموش می کند.
هشدار: استفاده در فضاهای بسته ممکن است به دلیل پراکندگی پودر به سیستم تنفسی آسیب برساند. همچنین، پودر ممکن است به تجهیزات حساس الکتریکی صدمه بزند.
استانداردها: باید مطابق با NFPA 17 -سیستم های خاموش کننده شیمیایی خشک- یا EN 3-7 باشد. درصد تخلیه پودر معمولاً 85٪ است.
-
خاموش کننده های دی اکسید کربن -CO2- کپسول دی اکسید کربن
کاربرد: مناسب برای حریق های کلاس B و E -الکتریکی-.
ماده اطفایی: گاز دی اکسید کربن فشرده که به صورت مایع در سیلندر ذخیره می شود.
روش کار: CO2 با جایگزینی اکسیژن اطراف آتش -خفه کردن- و خنک کردن سطح عمل می کند. نازل یا بوق را به سمت پایه آتش نشانه گرفته و اهرم را فشار دهید. از لمس بوق خودداری کنید، زیرا بسیار سرد است و ممکن است به پوست آسیب برساند.
هشدار: در فضاهای باز به دلیل پراکندگی گاز کارایی کمتری دارد. برای حریق های کلاس A یا D مناسب نیست.
استانداردها: باید با NFPA 12 یا EN 3-7 سازگار باشد. حداقل زمان تخلیه حدود 16 ثانیه است.
-
خاموش کننده های آتش نشانی شیمیایی مرطوب -Wet Chemical-
کاربرد: مناسب برای حریق های کلاس F -روغن و چربی های آشپزخانه-.
ماده اطفایی: محلول شیمیایی -مانند پتاسیم استات- که با ایجاد لایه ای خنک کننده و خفه کننده عمل می کند.
روش کار: نازل را به سمت پایه آتش نشانه گرفته و ماده را به صورت یکنواخت پخش کنید تا لایه ای روی سطح چربی تشکیل شود.
هشدار: برای سایر کلاس های حریق توصیه نمی شود.
استانداردها: باید با استاندارد NFPA 17A یا EN 3-7 سازگار باشد.
-
خاموش کننده های آتش نشانی مخصوص فلزات -Class D-
کاربرد: مناسب برای حریق های کلاس D -فلزات قابل اشتعال مانند منیزیم، لیتیوم-.
ماده اطفایی: پودرهای تخصصی -مانند کلرید سدیم یا گرافیت-.
روش کار: پودر با ایجاد لایه ای عایق روی فلز، اکسیژن را قطع کرده و حرارت را جذب می کند. ماده را به آرامی روی آتش پخش کنید تا از پراکندگی فلز مذاب جلوگیری شود.
هشدار: استفاده از سایر خاموش کننده ها -مانند آب یا CO2- برای این حریق ها خطرناک است.
استانداردها: باید با استاندارد EN 3-7 یا NFPA 10 سازگار باشد.
روش کلی استفاده از خاموش کننده های پرتابل آتش نشانی -روش PASS-
برای استفاده ایمن و مؤثر از خاموش کننده های پرتابل، از روش PASS استفاده کنید:
P -Pull-: پین ایمنی را بکشید.
A -Aim-: نازل یا شیلنگ را به سمت پایه آتش نشانه بگیرید.
S -Squeeze-: اهرم را فشار دهید تا ماده اطفایی آزاد شود.
S -Sweep-: با حرکات جارویی از یک سمت به سمت دیگر، ماده را روی آتش پخش کنید.
نکته: قبل از استفاده، دستورالعمل روی بدنه خاموش کننده را مطالعه کنید و از انتخاب نوع مناسب برای کلاس حریق اطمینان حاصل کنید.
استانداردها و ضوابط آتش نشانی مربوط به کپسول های خاموش کننده آتش نشانی یا خاموش کننده های پرتابل
خاموش کننده های پرتابل باید مطابق با استانداردهای بین المللی و ملی طراحی، نصب و نگهداری شوند. مهم ترین استانداردها و ضوابط عبارت اند از:
- استاندارد NFPA -اتحادیه ملی حفاظت در برابر آتش-
NFPA 10: استاندارد نصب، بازرسی و نگهداری خاموش کننده های پرتابل. این استاندارد الزامات زیر را مشخص می کند:
ارتفاع نصب: برای خاموش کننده های با وزن کمتر از 18 کیلوگرم، سر نازل باید حداکثر 1.5 متر از سطح زمین فاصله داشته باشد؛ برای خاموش کننده های سنگین تر، حداکثر 1 متر.
فاصله دسترسی: برای حریق های کلاس A، حداکثر 23 متر؛ برای کلاس B، حداکثر 9 متر.
محل نصب: در نزدیکی ورودی ها و خروجی ها، در معرض دید، و دور از آسیب های فیزیکی -مانند نور خورشید یا باران-.
بازرسی دوره ای: بازرسی ماهانه و سرویس سالیانه برای اطمینان از عملکرد صحیح.
NFPA 12: برای سیستم های خاموش کننده دی اکسید کربن.
NFPA 17: برای سیستم های پودر خشک.
NFPA 17A: برای سیستم های شیمیایی مرطوب.
- استاندارد EN 3-7
این استاندارد اروپایی مشخصات، الزامات عملکرد و روش های آزمایش خاموش کننده های پرتابل را تعیین می کند.
شامل الزامات برای علامت گذاری -مانند کلاس بندی A، B، C- و درصد تخلیه مواد -95٪ برای آب، فوم و CO2؛ 85٪ برای پودر-.
خاموش کننده های کلاس D باید به صورت جداگانه برای هر نوع فلز آزمایش شوند.
- استانداردهای ملی ایران
استاندارد ISIRI: مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران الزامات خاصی برای تولید، آزمایش و نشانه گذاری خاموش کننده ها دارد.
خاموش کننده ها باید توسط سازمان های معتبر تأیید شوند و برچسب های شارژ سالیانه و تست هیدرواستاتیک قابل مشاهده باشند.
فاصله نصب برای کلاس A -23 متر- و کلاس B -15 متر- مشابه استاندارد NFPA است.
- الزامات نصب و نگهداری
محل نصب: خاموش کننده ها باید در مکان های قابل مشاهده و قابل دسترس -نزدیک درب های ورودی/خروجی، راهروها و لابی ها- نصب شوند. استفاده از بست های دیواری یا کابینت های مخصوص توصیه می شود.
حفاظت: از قرار گرفتن در معرض نور خورشید، باران یا مواد خورنده جلوگیری شود.
بازرسی و سرویس: بازرسی ماهانه برای بررسی فشارسنج و پین ایمنی، و سرویس سالیانه -شامل شارژ و تست هیدرواستاتیک- الزامی است.
علائم: برچسب کلاس بندی -A، B، C، و غیره- و دستورالعمل استفاده باید واضح و خوانا باشد.
محاسبه تعداد کپسول خاموش کننده آتش نشانی موردنیاز
برای محاسبه تعداد خاموش کننده ها در یک فضا:
مساحت و نوع حریق: مساحت فضا را به شعاع پوشش دهی خاموش کننده -23 متر برای کلاس A، 9 متر برای کلاس B- تقسیم کنید. به عنوان مثال، برای انبار 6000 مترمربعی با حریق کلاس A، حدود 120 کپسول 6 کیلوگرمی نیاز است -6000 ÷ 50 مترمربع-.
توزیع یکنواخت: خاموش کننده ها باید به گونه ای نصب شوند که فاصله دسترسی یکنواخت باشد -حداکثر 15 متر برای کلاس B-.
نوع محیط: در محیط های پرخطر -مانند انبارهای سوخت-، تعداد بیشتری خاموش کننده لازم است.
نکات ایمنی و توصیه ها در مورد کپسول های آتش نشانی و خاموش کننده های پرتابل
آموزش: کاربران باید آموزش های لازم برای استفاده از خاموش کننده ها را دریافت کنند.
انتخاب مناسب: نوع خاموش کننده باید با کلاس حریق محیط مطابقت داشته باشد.
نگهداری: از ته نشین شدن مواد -به ویژه در خاموش کننده های پودری- با وارونه کردن دوره ای دستگاه جلوگیری کنید.
اقدامات در مواقع اضطراری: در صورت عدم اطمینان از کنترل حریق، فوراً محل را تخلیه کرده و با آتش نشانی تماس بگیرید.
خاموش کننده پرتابل آتش نشانی ابزارهای حیاتی برای کنترل حریق های کوچک در مراحل اولیه هستند. انتخاب نوع مناسب، نصب صحیح و نگهداری منظم این تجهیزات بر اساس استانداردهای NFPA، EN 3-7 و استانداردهای ملی ایران، ایمنی محیط را به طور قابل توجهی افزایش می دهد. با رعایت اصول و آموزش کاربران، می توان از خسارات جانی و مالی ناشی از حریق های کوچک پیشگیری کرد.
############################################################
